Kristal Sırlar
Kristal sırlar, sır yüzeyinde görünür ve belirgin kristal büyümesi görülen özel sırlardır.
Fırın teknolojisindeki ve bilgisayarlı ısı kontrol cihazlarındaki gelişmeler nedeniyle, bu sır tekniğine duyulan ilgi, son birkaç yılda büyük ölçüde artmıştır. Artık çok daha fazla seramikçi, bu sır tekniğiyle ilgili yayınlar, kitaplar ve bilgi paylaşımı sayesinde, kristalleri ve onların büyümelerini etkileyen koşulları inceleyerek yeni ve heyecan verici keşifler yapmaktadır.
Bununla birlikte, kristal sırları keşfetmeden önce, seramikçinin bazı temel bilgileri anlaması gerekir. Kristal sırlar yüzeyden akma eğiliminde olduğundan, fırın rejimi ve doğru sıcaklık eğrileri çok önemli olduğundan, bu sırların oluşma süreci normal bir sırdan daha karmaşıktır.
KRİSTALLER NASIL OLUŞUR?
Kristaller, sırların çoğunda bulunur. Birçok mat ve opak sır dokusu, çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük olan çok sayıda kristal veya mikro kristalin sonucudur. Makro kristalli sırlar veya daha yaygın bilinen adıyla kristal sırlar, çıplak gözle görülebilecek kadar büyüyen kristallere sahiptir. Genellikle sır üzerinde yüzer gibi görünen ve ürünün dış hatlarına uyacak şekilde saran bu kristaller, inanılmaz boyut ve güzellikte, sonsuz renk, şekil ve desende olabilirler. Ancak bu şekilde büyümek için doğru koşullara ihtiyaç duyarlar.
Sır fırında eritilip soğutulurken, cam molekülleri rastgele diziler halinde birbirine bağlanır. Sır, moleküllerin daha fazla hareket etmesine izin verecek kadar sıvıysa ve sır moleküllerinin kendilerini yapılandırılmış diziler veya kristaller halinde düzenlemelerine izin verecek kadar uzun süre sıcak tutulursa kristaller oluşur.
Kristal sırlarında alacağınız sonuçları etkileyen dört ana faktör vardır. Bu faktörlerden sadece birini küçük bir farkla değiştirmek, harika ya da çileden çıkaran tamamen farklı sonuçlar yaratabilir. Önemli faktörler şunlardır:
1. Ürünün formu ve hangi çamurdan yapıldığı
2. Kullanılan kristal sırın içeriği
3. Kristal sırın uygulama kalınlığı
4. Pişirim programı
KRİSTAL SIRLAR HANGİ FORM VE HANGİ ÇAMUR ÜZERINE UYGULANIR?
Kristal sır uygulanacak üründe kullanılacak çamurun demir açısından düşük, pürüzsüz ve sır için uygun bir sıcaklıkta olgunlaşan bir çamur olması gerekir. Porselen çamurları en çok tercih edilen çamur tipidir, ancak farklı porselen çamurları farklı özelliklere sahiptir ve farklı sonuçlar doğurabilir.
Porselen çamuru yerine, şamotsuz beyaz stoneware çamuru da kullanılabilir. Bu sırlar genellikle yarı şeffaftır ve çamurun rengini gösterecek ve bu da sırın rengini etkileyecektir. Pürüzlü bir doku, pişirme sırasında çok sayıda istenmeyen küçük kristallerin oluşmasına neden olabileceğinden şamotsuz olması önerilmektedir. Stoneware çamurundan formu oluşturup, porselen çamurundan yapılmış bir astarla kaplamak da mümkündür.
Formların hepsi, ne estetik ne de pratik olarak kristal sıra uygun değildir. Oldukça gösterişli olan bu sırlar için, genellikle basit formlar kullanılır. Sır aktığından, yuvarlak hatlı ve pürüzsüz formlar idealdir ve bu formlar kristalleri en iyi şekilde gösterir. Yüzeyde girintiler, eklentiler, kulplar veya diğer süslemeler dikkati dağıttığından ve kristaller istenmeyen yerlerde gelişebileceğinden tercih edilmez. Sır, düz yüzeylerde birikip mat bir yüzey oluşturabileceği için kase ve tabaklarda dikkatli uygulanması gerekir. Ancak çeşitli denemeler yaparak tabak ve kaselerin alt kısımlarında doğru sır kalınlığı elde edilebilir ve çok güzel sonuçlar alınabilir.
KRİSTAL SIRIN İÇERİĞİ SONUCU NASIL ETKİLER?
Kristal sırların çoğunun ana bileşenleri çinko oksit ve silikadır. Çoğu kristal sır, bu temanın varyasyonlarıdır ve bazen farklı efektler için diğer mineraller eklenebilir. Pişirim sırasında, sırdaki silika ve çinko kimyasal olarak birbirleriyle birleşir ve çinko silikat kristalleri oluşturur.
Bu bileşenlerin yanı sıra sodyum, lityum, kalsiyum, magnezyum, karbon ve potasyum da kristal sır yapımında rol oynar.
Sır bileşenlerinin değişen oranları ya da kullanılan malzemedeki ufak değişiklikler büyük değişiklikler yaratabilir.
KRİSTAL SIR PİŞİRİMİ ÖNCESİ NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?
Kristal sırlar akıcı olma eğilimindedir. Bu nedenle fırın raflarını akan sırdan korumak için önlemler almak, akan tüm sırı yakalamak için ürünler bisküvisi yapılmış bir kaide ve tabak üzerinde pişirmek gerekir.
Kaide, sırlanacak ürünün ayak çapına uygun olmalıdır. Tornada şekillendirilebilir ya da ekstrüde edilebilir. Ürünün kaideye tam olarak oturması çok önemlidir, böylece kaide ve ürün arasına sır sızması mümkün olmaz. Ürünün üzerine yerleştirileceği kaide bisküvisi yapıldıktan sonra birbirine yapıştırılır. Pişirim sonrası kaideyi üründen ayırmak için seramikçiler farklı yöntemler kullanır. Bazıları ısı tabancası ile birleşim yerini ısıtarak ya da ürünü fırından 300°C civarında çıkarıp doğrudan soğuk suya atıp termal şokla kaidenin üründen ayrılmasını sağlar.
Son adım olarak, kaide çıkarıldıktan sonra, tabanın düzleştirilmesi gerekir. Bir taşlama makinesi ve Dremel kullanılabilir. Ürünün tabanı pürüzsüz hale gelene dek zımparalanır.
SIR KALINLIĞI NASIL OLMALIDIR?
Kristal sırlar, fırçayla, daldırma, dökme ya da püskürtme yöntemi ile uygulanabilir. Her seramikçi için doğru yol farklıdır, size en uygun olanla başlamanız en doğrusudur. Tipik olarak kristal sırlar oldukça kalınca uygulanır, ürünün üst tarafında kalın, ayağa doğru incelen bir uygulama yapılır çünkü sırların çoğu, yüzeyde yaklaşık 3-5 cm aşağı akabilir. Sır kalınlığına karar vermek sezgisel değildir, deneyim gerektirir. Kalın bir sır uygulaması daha az kristal verirken ince bir uygulama yüzeyinin her tarafında milyonlarca küçük kristal verebilir ve çok kalın bir uygulama, kristal oluşmamasına neden olabilir.
FIRIN REJİMİ NASIL OLMALIDIR?
Pişirim, kristal sır yapımındaki en önemli süreçtir. Pişirim programı formdan forma farklılık gösterir. Hızlı ve yavaş pişirim yapmak çok farklı sonuçlara neden olabilir. Kristal sırların pişirim ve soğuma evreleri için kesin bir program vermek mümkün değildir.
Kristaller, soğurken yavaş yavaş sır üzerinde oluşacaktır. Bunun gerçekleşmesi için, sır doğru kimyasal bileşime sahip olmalı ve kristal büyümesine zaman tanımak için doğru bir fırın rejimi uygulanmalıdır.
Kristallerin büyümesi uzun zaman alır. Bunun gerçekleşmesi için, sırın uzun süre erimiş halde kalması gerekir. En yüksek sıcaklığa ulaştıktan sonra fırın kapatılarak veya önceden belirlenmiş bir soğutma programı kullanılarak kristallerin büyüyeceği sıcaklığa ulaşana kadar soğutulur. Bu genellikle 1150°C–1040°C civarındadır. Sır eridiğinde, tüm bu bileşenler sıvı bir matris içinde yüzer. Sırın hala hafifçe erimiş olduğu ancak sertleşmeye başladığı noktada sıcaklığı tutarak, boyutları bu durumda kaldıkları süre tarafından belirlenecek şekilde kristaller oluşur. Fırın daha sonra kapatılır ve doğal olarak soğutulur.
ÖRNEK BİR KRİSTAL SIR PİŞİRİM PROGRAMI:
Aşağıdaki pişirim programı kristal sır pişirimine yeni başlayanlar için örnek olarak verilmiştir. Kristal sırda en iyi sonuçları alabilmek için, programları, tarifleri, prosedürleri ve resimleri dikkatlice kaydederek yüzlerce pişirim yapmak gerekebilir.
1240C’ye hızlı pişirim yapın, 10 dakika tutun.
Fırını doğal hızında 1060°C'ye soğumaya bırakın
90 dakika boyunca 40°C ile 1140°C’ye çıkıp pişirimi tamamlayın.
Fırının doğal olarak soğumasını bekleyin.
Deneyim ve testler, en iyi hangi sıcaklıkta büyüdüklerini ve ne kadar süre dayanacaklarını ortaya çıkarır. Sonuçları tekrarlanabilir kılmak için doğru bir ısı kontrol cihazı şarttır. Kristal sırlar genellikle sinir bozucu ve pahalı olabilen yüksek bir başarısızlık oranına sahiptir, ancak başarılı olduğunuzda sonuç çok etkileyicidir.
KAYNAKÇA
https://digitalfire.com/glossary/crystalline+glazes
https://www.thesprucecrafts.com/what-are-crystalline-glazes-2745879
https://www.matthornepottery.co.uk/pages/crystalline-glaze-process
https://ceramicartsnetwork.org/ceramics-monthly/ceramics-monthly-article/Online-Extra-The-New-World-of-Crystalline-Glazes-136954#
http://shimbopottery.com/understanding-crystalline-glazes-in-pottery/
https://brennamcbroom.wordpress.com/2012/11/03/crystalline-glazing/
https://opopots.blogspot.com/2020/05/formulating-and-firing-crystalline-glaze.html
https://www.intandemgallery.com/ian-childers-the-crystalline-journey