Temel Seramik Şekillendirme Yöntemleri 4: Döküm Yöntemi
Döküm yöntemi, seri üretim için defloküle edilmiş / ayrıştırılmış, düşük su içeriğine sahip sıvı çamurun alçı kalıplara dökülerek veya pompalanarak seramiğin şekillendirilmesi yöntemidir.
Döküm yapmak, seramik ürünlerin seri üretimini kolaylaştırır, herhangi bir özel makine ya da ekipmana ihtiyaç duyulmaz ve atölyede yapılabilir. Kaç kalıbınız olduğuna bağlı olarak, döküm yöntemi ile yüzlerce özdeş parça oluşturabilir. Döküm yöntemi ile, çömlekçi tornası ile ya da serbest elle şekillendirme ile yaratılması zor olan parçalar kolayca üretilebilir. Oldukça esnek bir şekillendirme yöntemidir, ince hassas porselenden, ağır seramik ürünlere kadar çok farklı ürün şekillendirilebilir. Döküm işlemi, çok ince cidarlı ya da çaydanlık gibi karmaşık şekilli parçaların üretilmesi gerektiğinde kullanılabilecek en iyi yöntemdir. Döküm yapmanın bir diğer harika tarafı da, kulplu sürahi gibi bir ürünü tek parça halinde yapabilmenizdir.
Döküm yöntemi, seramik tarihinde oldukça yeni bir süreçtir, yaklaşık 200 yıl önce kartonpiyer alçısının (plaster of paris) icadından sonra yaygın hale gelmiştir.
Sıhhi tesisat seramikleri, bu yöntem kullanılarak büyük tonajlı olarak üretilebilir. Klozetler ve lavabolar oldukça karmaşık çok parçalı kalıplarda, porselen döküm çamuru dökülerek yapılır. Geleneksel alçı kalıplar ağırdır, kalıplardan ayrılması ve çıkarılması önemli ölçüde zaman alır (örneğin 8-10 saat). Bununla birlikte, döküm döngüsü süresini 20 dakikaya indirmek için reçine kalıplar, otomatik kalıp işleme ve doldurma ekipmanı, döküm çamuru beslemesinin basınçlandırılması, ısıtılmış döküm çamuru, hava destekli kurutma ve drenaj, kalıpların vakumla susuzlaştırılması vb. gibi modern yöntemler kullanılmaktadır.
HANGİ ÇAMURLAR DÖKÜM ÇAMURU OLARAK KULLANILIR?
Döküm çamurunuzu hazır sıvı olarak alabileceğiniz gibi, toz halinde satılan döküm çamurlarını üreticinin verdiği reçeteye uygun olarak hazırlayabilirsiniz. Doğru hammaddelerle döküm çamuru hazırlamanız ya da atölyenizde kullandığınız çamurunuzu döküm çamuru haline getirmeniz de mümkündür.
Pek çok seramik çamuru, döküm çamuru haline getirilebilir. Eğer sıvı çamur suda asılı kalabiliyor ve defloküle edilebiliyorsa, kurutulduğunda yeterince küçülüyor ve kalıptan aldıktan sonra ayakta durmak için yeterli güce sahipse, döküm yapabilir.
Döküm için özel üretilmiş çamurların, vakumlu çamurlara oranla plastisitesi daha düşük olduğu için, kuru küçülmeleri düşüktür ve ürünler çok daha az çatlama olasılığı ile hızlı bir şekilde kurutulabilir. Genellikle kurutma sırasında parçaların örtülmesine bile gerek yoktur. Ayrı döküm yapılmış ve deri sertliğine gelmiş parçalar döküm çamuru ile etkili bir şekilde yapıştırılabilir ve parçalar sorunsuz bir şekilde kurutulabilir.
Şamotlu çamurlar döküm işlemi için çok elverişli değildir. Şamot, genel olarak döküm çamuru içinde iyi bir şekilde asılı kalmayacaktır. Döküm çamurunun akışkanlık özelliklerini olumsuz etkileyebilir ve döküm çamurunu yapma ve karıştırma ekipmanlarında aşındırıcı olabilir.
ÖZGÜL AĞIRLIK NASIL HESAPLANIR?
Döküm çamurunun özgül ağırlığını yani doğru çamur / su oranına sahip olup olmadığını bulmak önemlidir.
Özgül ağırlığı ölçmek için 100 ml döküm çamurunuzu bir ölçü kabına dökmeniz ve gram cinsinden tartmanız gerekir. Sonra aldığınız ağırlığı 100'e (veya döktüğünüz mililitre sayısına) bölün ve bu sayı sizin özgül ağırlığınız olacaktır. Çalışmak için iyi kabul edilen oran, kabaca 1.80'dir. Ancak üreticinin verdiği değerleri mutlaka göz önünde bulundurun.
DEFLOKÜLASYON / AYRIŞMA NEDİR?
Doğru akışkanlığa sahip olması için döküm çamuruna kimyasal (deflokülant / ayrıştırıcı madde) eklenmesi gerekir. Bu, deflokülasyon / ayrışma olarak bilinir. Deflokülasyon, kısaca döküm çamuru yapmak için daha az su gerekli olacak şekilde parçacıkları sıvı çamur içinde dağıtmaktır. Bunu başarmak için birkaç damla sodyum silikat ya da üreticinin verdiği özel kimyasallar kullanılabilir.
NASIL DÖKÜM YAPILIR?
1. Dökümden önce, kalıpların içinde kuru çamur veya toz olup olmadığını kontrol edin.
2. Kalıplardaki kiri basınçlı hava veya yumuşak kuru bir fırça ile temizleyin. Asla su kullanmayın, kalıba zarar verebilirsiniz.
3. Kalıpları döküm sırasına göre düzenleyin: önce ağır kalıplar, sonra orta boy, sonra küçük kalıplar.
4. Kalıpları kauçukla sıkıca birleştirin.
5. Döküm çamurunu döküme başlamadan hemen önce karıştırın ve hava kabarcığı kalmadığını kontrol edin.
6. Döküm çamurunu, durmadan ve sıçratmadan yavaşça ve eşit bir şekilde kalıba dökün. Döküm çamuru kalıbın altına çarpmalıdır.
7. Kalıbı her 5-10 dakikada bir doldurun.
8. Döküm doğru kalınlığa ulaşana kadar bekleyin.
9. İyi bir kalıp, hava koşullarına bağlı olarak günde 2 ila 4 kez kullanılabilir. Her dökümden önce kalıp güneşte veya kurutma dolabında kurutulmalıdır. Aksi takdirde kalıplar çabuk aşınır.
10. Doğru kalınlığa ulaşıldıktan sonra fazla döküm çamurunu boşaltın. Döküm çamurunu ana kaba boşaltıyorsanız, alçı ve kuru çamur parçalarını tutmak için kaba bir elekten geçirin.
11. Ardından, çamur çıkarılacak kadar sertleşene kadar kalıbı baş aşağı tutun.
12. Çamur alçı kalıptan ayrılmaya başladığında döküm ürünü çıkarın.
DÖKÜM ÇAMURU YAŞLANIR MI?
Hazırlanmış olan döküm çamuru 2-3 hafta içinde kullanılmalıdır. Havadaki karbondioksit, döküm çamurunu daha az akışkan hale getirecek bir topaklaştırıcı görevi görür. Döküm çamuru hava geçirmez bir kapta tutularak yaşlanma yavaşlatılabilir.
DÖKÜM ÇAMURU NASIL DÖNÜŞTÜRÜLÜR?
Tüm artık döküm çamurları, plastik durumda ve kapalı kaplarda tutulmalıdır. Yeni bir karışıma maksimum % 20 artık çamur ekleyerek geri dönüştürün. % 20'den fazlası döküm çamurunun kalitesini etkileyebilir. Bu konuda da üreticinin uyarılarını dikkate alın. Artık çamuru, döküm çamurunuza eklerken kuru çamur ya da alçı parçalarını engellemek için mutlaka elekten geçirin. Özellikle alçı kalıplardan kaynaklanan kirlenmeyi önlemek için büyük özen gereklidir.
KAYNAKÇA
https://www.thesprucecrafts.com/how-to-slipcast-ceramics-4154220
https://digitalfire.com/glossary/slip+casting
http://www.nzdl.org/cgi-bin/library?e=d-00000-00---off-0hdl--00-0----0-10-0---0---0direct-10---4-------0-1l--11-en-50---20-about---00-0-1-00-0-0-11-1-0utfZz-8-10&cl=CL3.21&d=HASHad1f112965c45034958718.8>=1
https://walkerceramics.com.au/resources/fact-sheets/mixing-casting-powders/