Şamot Nedir ve Seramik Çamuruna Neden Eklenir?
Şamot, en basit tanımıyla, pişirildikten sonra öğütülmüş kildir. Seramik çamuruna şamot eklemenin, kurumadan çatlamaya, işlenebilirlikten plastikliğe kadar çamurun birçok özelliği üzerinde etkisi vardır.
Şamot, en basit tanımıyla, pişirildikten sonra öğütülmüş kildir. Seramik ve stoneware çamurlarını güçlendirmek ya da doku vermek için çamur bünyesine eklenir ve yüksek oranda alümina ve silika içerir. Alümina, alüminyum ve oksijenin kimyasal bir bileşimidir. Yüksek bir erime noktasına sahiptir. Aynı zamanda yüksek mekanik mukavemete sahip olup aşınmaya ve yıpranmaya karşı çok dayanıklıdır.
Silika doğal olarak bulunan, çamur ve sırlarda cam oluşturan bir bileşendir. Ancak bundan daha önemlisi, seramik çamurunun strüktüründe merkezi bir rol oynar. Çamurun ”iskeleti”dir. Seramik çamurunun bileşenleri kendilerini silikaya bağlar. Bu nedenle silika, yapısal bütünlüğünü geliştirerek çamuru daha güçlü hale getirir. Silika ayrıca çamur kuruma ve pişme küçülmesini ayarlamaya da yardımcı olur.
Şamot, çok inceden kabaya kadar birçok parçacık boyutunda olabilir. Seramik ve stoneware çamurlarına daha güçlü hale getirdiğinden, elle serbest şekillendirme ya da heykel yapımı için kullanılan seramik çamurlarında yaygın bir katkı maddesidir. Genellikle, kalın şamotlu çamurlar büyük heykeller yapmak isteyenler için idealdir. Özellikle çömlekçi tornasında büyük boyutlu işler yapmak istendiğinde şamotlu çamurlar tercih edilir. Bununla birlikte, yüksek şamot içeren çamurlar tornada şekillendirme için her zaman ideal değildir, çünkü ellerde cilt tahrişine neden olabilir. Çömlekçi tornasında çalışan seramikçiler genellikle şamotsuz ya da çok ince şamot içeren seramik çamurlarıyla çalışmayı tercih ederler. İçeriğinde çok ince şamot bulunan çamurlar hem güçlü, hem de oldukça pürüzsüz hissedilen çamurlardır.
Seramik ve stoneware çamurlarına şamot eklemenin birçok faydası vardır.
ŞAMOT SERAMİK ÇAMURUNDAKİ KÜÇÜLMEYİ AZALTIR
Şamot, kuruma ve pişme sırasında çamurun küçülmesini azaltır. Çamura ne kadar çok şamot eklenirse, küçülme o kadar az olur. Fırına girmeden önce kuruduğu için daha az küçülür. Çünkü şamot parçacıkları zaten pişirilmiştir. Bu nedenle, daha düşük su içeriğine sahiptir. Bu nedenle, çamur kururken daha az hacim kaybeder.
Ayrıca, şamotsuz çamur kuruduğunda parçacıklar yakınlaşır ve aralarındaki mesafe azalır. Buna karşılık, şamot parçacıkları, fazla küçülmeyen gözenekli bir doku üretir. Bu gözenekli doku çamurun daha eşit kurumasını sağlar. Parçacıklar arasındaki mesafe suyun yüzeye daha kolay çıkmasını ve buharlaşmasını sağlar.
Bir seramik ürün pişirildiğinde, birkaç nedenden dolayı küçülür. Bunlardan biri, bünyesindeki suyu kaybetmesidir. Diğeri, vitrifiye olması nedeniyle hacim kaybetmesidir. Belli bir sıcaklıkta, çamurdaki silika diğer maddelerle etkileşime girerek sıvı cam oluşturur. Cam oluşturan maddeler çamur parçacıklarından ayrılır ve parçacıklar arasındaki boşlukları doldurur. Bu da çekmeye neden olur.
ŞAMOT ÇATLAMAYI ÖNLEMEYE YARDIMCI OLUR
Çamurun çatlamasının ana nedenlerinden biri, küçülürken içinde oluşan gerilimdir. Şamot zaten pişmiş olduğu ve fırında küçülme sürecinden geçtiği için, çamurun küçülmesini azaltarak seramik ürünlerin genleşme ve dolayısıyla çatlak oluşma olasılığını azaltır.
Pişme küçülmesi yanı sıra kuruma küçülmesini de azaltır. Tüm seramikler kuruduklarında küçülürler. Çamurdaki parçacıkların boyutu küçülme oranını belirler ve şamotlu çamur çok büyük parçacıklara sahiptir.
Buna ek olarak, şamot ısıl genleşmeyi azaltır. Seramik ürün fırında ısınırken genleşir. Genleşme çok azdır, ancak seramik bu noktada çok kırılgan olduğundan, küçük bir genleşme çatlamasına neden olabilir. Çamurun içeriğindeki şamot, pişirim sırasında daha düşük genleşme ve küçülme, dolayısıyla daha düşük çatlama ihtimali anlamına gelir.
ŞAMOTLU ÇAMUR DAHA RAHAT İŞLENEBİLİR VE ŞEKLİNİ KORUR
Şamot içeren bir çamurun işlenebilirliği, şamotsuz bir çamura göre daha yüksek olma eğilimindedir. Şamot, çamurun çökmesini engelleyen bir çeşit iskelet gibidir. Çamura yapısal güç kazandırır.
Çamurdaki şamot rolünü anlamak için kerpiç evler iyi bir örnek olabilir. Kerpiç evlerde çamur, saman ve diğer bağlayıcılarla karıştırılır ve daha sonra duvar yapmak için tahta çıtalar arasına bastırılır. Saman, çamura sertlik ve mukavemet vermek, çökmesini durdurmak için çamura eklenir. Tam bir karşılaştırma olmamasına rağmen, şamot biraz kerpiçteki saman gibi davranır. Şamot taneleri, çamur içindeki parçacıklara kıyasla çok büyüktür dolayısıyla tıpkı çamura saman eklemek gibidir.
ŞAMOT SERAMİK ÇAMURUNUN PLASTİKLİĞİNİ AZALTIR
Şamotlu çamur düşük plastikliğe sahiptir. Şamot çamuru daha kolay işlenebilir hale getirmesine rağmen, plastikliğini azaltır. Çamurda plastiklik, bir çamurun ne kadar esnek olduğunu ifade eder. Plastik çamur, çekmeye ve bükmeye dayanır, esnektir. Herhangi bir çamurun plastisitesi, çamurun parçacık boyutu, su içeriği ve olgunlaşmasından büyük ölçüde etkilenir.
Düşük plastisiteli bir çamura sahip olmanın faydaları kurutma işleminde belirgindir. Bunun nedeni, "düşük plastikliğe sahip yüksek oranda şamot içeren çamurlar, sadece belirgin düşük kurutma çekmesi nedeniyle değil, geçirgenliğinin çok iyi olması ve suyun yüzeyi engelsiz olarak daha kolay terk edebilmesi nedeniyle, üstün kurutma özelliklerine sahip olmasıdır.
Şamot ne kadar inceyse, plastikliği o kadar azaltır. Şamot taneleri ne kadar iri olursa, küçülmeyi o kadar çok önler ve plastikliğe etkisi azdır. Buna dayanarak, daha büyük taneli şamotun daha iyi olduğunu söylenebilir. Ancak şamot, seramik ürünlerin yapım sürecini ve ürünün görünümünü etkiler. Dolayısıyla seçiminiz, ince şamotlu çamurla pürüzsüz bir görüntü mü yoksa iri şamotlu çamurla kaba rustik bir görüntü mü elde etmek istediğinize bağlıdır.
KAYNAKÇA:
https://thepotterywheel.com/what-is-grog-in-pottery/
https://www.theceramicshop.com/store/category/7/6/grogs/
https://www.thesprucecrafts.com/grog-2746004