Tek Pişirimle Seramik Yapmak
Tek pişirim (single firing, raw glazing), bisküvi ve sır pişiriminizi tek seferde yapabileceğiniz, dolayısıyla fırınınızı sadece bir kez çalıştırmanız gerektiği anlamına gelir.
Tipik olarak seramik üretiminde en az iki, bazen üç ya da daha fazla pişirim yapmak gerekir. Ancak tarih boyunca seramikçilerin yaptığı gibi, tek pişirim yaparak büyük miktarda seramik üretimi yapmak mümkündür. Günümüzde endüstriyel üretimde, özellikle karo, vitrifiye, porselen izolatörler, hatta sofra eşyası üretiminde tek pişirim başarıyla uygulanmaktadır.
Eğer seramik ürünlerinizi bir kerede pişirmek istiyorsanız, bu size uygun bir teknik olabilir. Ancak avantajları ve dezavantajları doğru değerlendirmek gerekir.
İKİ AŞAMALI PİŞİRİM Mİ? TEK PİŞİRİM Mİ?
İki aşamalı pişirimde sırlama yapmak daha kolaydır. Seramik ürünün çok fazla sır emmesi ve parçalanması için endişe etmeye gerek yoktur. Sırlama sırasında hata yaparsanız, pişirim öncesi yıkayıp, kurutarak tekrar sırlayabilirsiniz. Dokulu bir yüzey üzerine oksit ya da sır uygulayıp silerek uyguladığınız dekor tekniklerini yapmak mümkündür. Seramik ürününüz tam olarak kurumamışsa, fırında patlayabilir. Eğer ürünler üzerinde sır yoksa, çevresindeki ürünler dışında fırınınıza çok büyük zarar vermez, ancak sırlı ürün patladığında fırının yüzeylerine yapışarak çok büyük zarar verebilir. Çamurun içinde yer alan organik maddeler, bisküvi pişirimi sırasında yanıp yok olur; bu nedenle sırları etkilemezler.
Tek pişirimde en büyük avantaj hem zamandan hem de paradan tasarruf sağlamaktır. Tek pişirimde sırlarınızla güzel ve sıra dışı efektler yaratabilir ve bitmiş ürününüz hazır olması daha az zaman alır. Ayrıca fırınınızı iki kez çalıştırmayarak daha az enerji harcarsınız.
HANGİ ÇAMUR TEK PİŞİRİME UYGUNDUR?
Seramik çamurlarının çoğu tek pişirime uygundur. Ancak pişmemiş haldeyken sırlanmaya dayanabilmesi için belli bir fiziksel sağlamlığa sahip olması gerekir. Seramik çamurunun kuru haldeki sağlamlığı için genel kural, içindeki bağlama kili (ball clay) oranının fazla olmasıdır. Bazı seramik çamurları, parçacık büyüklüğü ve dağılımı nedeniyle suyu sünger gibi emme eğilimindedir ve bu, kuru halde sırlanırken çatlamalarına sebep olur. Öncelikle halihazırda çalıştığınız çamurun tek pişirime uygunluğunu test etmeli, eğer başarısız olursanız farklı çamurları denemelisiniz.
HANGİ SIR TEK PİŞİRİME UYGUNDUR?
Tek pişirim yöntemi için bütün seramik sırları kullanılamaz. Tek pişirim için kullanılacak sırların, yüksek kil oranına sahip olması gerekir. Sır, pişmemiş seramik ürüne uygulandığında ve suyu emdiğinde, seramik çamuru genleşir. Su buharlaşırken, seramik çamuru orijinal boyutuna küçülür. Bu nedenle, seramik sırı ürün küçülürken birlikte küçülmesi için yeterince kil içermelidir. Bazı durumlarda, seramik ürün pişirilmeden önce sır pul pul dökülebilir.
Bunun dışında, doğru çalışan bir sır-çamur kombinasyonu bulmak için çok sayıda test yapılması gerekir. Genellikle sır reçetelerinin ayarlanması, sırın kimyası korunurken kil yüzdesini artırmanın yollarının bulunması gerekir.
TEK PİŞİRİM İÇİN ÜRÜNLER NASIL SIRLANMALI?
Tek pişirim için sırlamada genellikle iki yöntem kullanılır: Birincisi, seramik ürün deri sertliğindeyken içini ve sonra tamamen kuruyken dışını sırlamaktır. İkinci ve daha yaygın olan yöntem, ürün deri sertliğindeyken tüm ürünü sırlamaktır.
Kullanacağınız yönteme kendiniz karar verebilirsiniz ancak üründe şok oluşmasını önleyebildiği ve pişirim sırasında hataya daha az yer bıraktığı için ikincisi daha çok tercih edilmektedir.
Sırlama, daldırma, dökme, püskürtme ve fırça ile uygulama yöntemi ile yapılabilir. Ama hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın, çamurun su emme miktarının minimum olması çok önemlidir. Örneğin, derinliği ve yüzey zenginliğini artırmak için, sırlar katmanlı olarak uygulanabilir. Eğer daldırarak birkaç katman oluşturmaya çalışırsanız, kuru dayanıklılığı ne kadar çok olursa olsun çamur sonunda vaz geçebilir. Ama eğer ilk katmanı daldırarak oluşturup, üzerine ince birkaç kat püskürtme yaparsanız, çok fazla su emme problemi yaşamadan oldukça fazla katman uygulayabilirsiniz.
Tek pişirim için sırlamada sır maşası kullanmak ve sırlarken seramik ürünün dip kısmından sıkıca tutarak sırlamak mümkün değildir, seramik ürünü parçalayabilirsiniz. Tek yüzeyin sırlanması daha kolaydır ama ürünün hem içi hem dışı, daldırma ya da dökme ile sırlanacaksa, seramik ürünün içini sırladıktan sonra dışını beklemeden hızla sırlamak çok önemlidir. Bu birlikte genleşme ve küçülme sağlar. Sır tutmasını istemediğiniz alanların sır itici malzeme (wax resist) ile kaplanması önemlidir. Çünkü sırladıktan sonra, istenmeyen alanlardan sırın silinmesi sırasında ürünün yüzeyine zarar verilebilir.
Bazı seramikçiler, seramik çamuru tarafından emilen su miktarını en aza indirmek için her zaman püskürtme ile sırlama tekniği kullanır. Bu yöntem aynı zamanda seramik ürünü çok daha az ellemenizi, hareket ettirmenizi sağlar.
TEK PİŞİRİM YAPILACAK ÜRÜNLER NASIL ŞEKİLLENDİRİLMELİ?
Tek pişirim uygulanacak ürünlerin kalınlığı çok önemlidir. Bisküvi pişiriminde hiç problem yaratmayan kalınlıklar, tek pişirimde kusurlara sebep olur. Bu, tek pişirimde kullanılacak ürünlerin kalın olması gerektiği anlamına gelmez, ama incelik için bir sınır olduğunu gösterir ve bu incelik çamurdan çamura, sırdan sıra ve şekillendirme yöntemine göre değişir. İnce alanlar doğrudan çatlaklara da sebep olabilir. Örneğin, çok ince ağızlar, çatlakların sıklıkla görüldüğü yerlerdir. Eğer seramik ürün sırlama öncesinde tamamen kurumadıysa ya da dengeli olarak deri sertliğinde değilse, eşit olmayan bir şekilde su emecektir.
TEK PİŞİRİMDE FIRIN REJİMİ NASIL OLMALI?
Fırın sıcaklığının, özellikle pişirimin başlarında, çok ağır olarak yükseltilmesi gerekir. Yavaş olarak sıcaklık yükselmesi nemin ve gazların üründen güvenli bir hızda atılmasını sağlar ve ürünün fırın içinde patlaması, çatlaklar ve sır hataları oluşması riskini azaltır.
Özetlemek gerekirse, yakıt maliyetleri artmaya devam ettikçe, belki de tek pişirime ilgi yeniden canlanacaktır. Çoğu seramikçinin iki aşamalı pişirim yapmasının sebebi, tek pişirimde daha fazla kayıp olmasıdır. Seramik ürünlerin çatlamasına ek olarak, daha fazla sır hatası problemi yaşanabilir. Bu nedenlerden dolayı, çoğu seramikçi uzun vadede tek pişirimin daha verimli olmadığına inanır. Bununla birlikte, tek pişirimi başarıyla yapmak mümkündür, ancak aylarca emek harcadığınız özel bir ürün için kesinlikle tavsiye edilemez.
KAYNAKÇA:
Hill, Steven. “An approach to single firing”, Ceramics Monthly, Ocak 1986
https://digitalfire.com/glossary/once+fire+glazing
https://bigceramicstore.com/pages/info-ceramics-tips-tip83_single_firing
https://www.thesprucecrafts.com/single-firing-should-you-do-it-4091999