Dumanlı Pişirim Teknikleri: Raku | Sagar | Varilde Pişirim | Çukurda Pişirim

Bazı geleneksel seramik pişirim teknikleri, günümüz seramikçileri arasında hala popülerliğini korumaktadır.

İlk seramik pişirimi, belki de çamur kaplı bir sepetin ateşe çok yakın bırakılması sonucu yanlışlıkla yapıldı. O günden beri seramik teknolojisindeki ana hedef, ateşin kontrol altında tutulması; daha yüksek ısıda, daha temiz, daha kontrollü ve sonucun daha tahmin edilebilir olmasıdır. Tüm bu çabaların sonunda elektrikli seramik fırınlarına ulaşıldı ve seramikçi hiç ateş olmadan istediği ısıyı elde edebilir oldu. Bu pek çok açıdan çok büyük gelişmelerin önünü açtıysa da, bilinmezin getirdiği heyecanı yok etti. Günümüzde seramikçilerin çoğu, çoğunlukla ısı kontrol cihazları ile yönetilen elektrikli ya da gazlı seramik fırınları kullanmaktadır. Bununla birlikte, bazıları geçmişi çok eski tarihlere dayanan geleneksel seramik pişirim tekniklerini kullanmaya devam etmektedirler. 

Bu tekniklerde, yakıt olarak kullanılan doğal malzemelere, eklenen oksitlere ve karbonatlara bağlı olarak çok şaşırtıcı renkler ve inanılmaz yüzeyler elde edilebilir. Ancak tümü düşük ısıda pişirimlerdir. Raku hariç diğerleri sırsız olarak, genellikle terra sigillata kaplanıp perdahlanarak yapılır ve ürünler işlevsel değil, dekoratiftir.

Dumanlı pişirimler düşük derece pişirimleri olduğu halde, sadece düşük derece seramik çamuru kullanılır denemez, stoneware ve porselen dahil her tür seramik çamuru kullanılabilir. Bazı seramikçiler beyazlığı nedeniyle porselen çamurunu tercih ederken, bazı etkiler için kırmızı çamur idealdir. Eğer hızlı pişirim yapılacaksa, kırılmadan kaynaklı kayıpları önlemek için raku çamurları tercih edilebilir.

RAKU PİŞİRİM TEKNİĞİ
Raku, geçmişi 16.yy’a uzanan Japon pişirim tekniğinin günümüze uyarlanmış şeklidir. Bisküvi pişirimi yapılmış ürün sırlanarak raku fırınına yerleştirilir, yaklaşık 1000°C'ye ısıtılır. Ürün akkor haldeyken fırından çıkarılarak hızla, genellikle talaş veya kağıt gibi yanıcı malzemelerle dolu bir kabın içine yerleştirilir. Kabın ağzı kapatılarak ürün, alev alan malzemelerle birlikte redüktif atmosferde bırakılır. Çıkarıldıktan sonra, serbest olarak ya da suyla soğutulur. Raku fırınları, genellikle gazlı fırınlardır.

Raku pişirim tekniği hakkındaki yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.

SAGAR PİŞİRİM TEKNİĞİ
Sagar pişirimi, Çin’de Sung Hanedanlığı döneminde icat edilmiştir. Fırınların odunla ısıtıldığı dönemde, küllerin sırlı yüzeye düşmesi ya da alevin yüzeyde yarattığı etkiler büyük problem oluyordu. Sırlı ürünleri korumak için, ürünler pişirim sırasında kapalı seramik kutulara konmaya başlandı.

Ancak yaklaşık 200 yıl kadar önce, seramikçiler bu kapları farklı bir amaçla kullanmaya başladılar. Günümüzde sagarlar ürün üzerinde farklı etkiler yaratabilmek için, talaş, kağıt, meyve kabukları vb. yanıcı malzemeleri ürüne yakın tutabilmek için kullanılıyorlar. Kelime anlamı “koruyucu” olan sagarlar, pişirim şekline bağlı olarak, geleneksel refrakter çamurundan yapılabildiği gibi, paslanmaz çelik kutu, gazete kağıdı yada alüminyum folyodan da yapılabilir. Elektrikli fırın, raku fırını ya da çukurda pişirimde sagarlar kullanılabilir. Eğer elektrikli fırında yapılacaksa, fırın elemanlarına zarar verebileceğinden oksitler, karbonatlar, renklendiriciler kullanılması tavsiye edilmez.

ÇUKURDA PİŞİRİM TEKNİĞİ
Yere kazılan basit bir çukurun pişirim için kullanıldığı bu teknik, geçmişi 30.000 yıl öncesine dayanan en eski pişirim tekniklerinden biridir. Çukurun içine önce talaş, kağıt gibi yanıcı malzemeler yayılır, üzerine bisküvi pişirimi yapılmış seramik ürünler yerleştirilir. Renkli engobla kaplanmış, dokulu ya da parlatılmış yüzeylerde başarılı sonuçlar alınır. Ürünlerin üzeri, yanıcı malzemeler, renklendiriciler, oksitler, meyve kabukları vb. ile kaplanır.

Malzemeler tutuşturulur, istenen sıcaklığa gelmesi için ateş beslenerek yaklaşık bir saat pişirim yapılır. Alevler sönmeye, seramik ürünler görülmeye başlayınca, geleneksel olarak yapıldığı gibi üzeri kapatılabilir ya da açık bırakılabilir. Soğuduktan sonra, genellikle ertesi gün, açıp ürünler temizlenir.

Çukurda pişirimde kırılma sıklıkla yaşanır, yaklaşık olarak %40 oranında kayıp olması beklenir. Çukurda pişirim özellikle sınıflar, workshoplar, ve grup çalışmaları için idealdir, çukuru istediğiniz büyüklükte yapabilir ve herkesin çalışmasını içine alacak şekilde ayarlayabilirsiniz. 

VARİLDE PİŞİRİM TEKNİĞİ
Varilde pişirim tekniği, tıpkı çukurda pişirim gibi bir açık hava etkinliğidir. Çukurda pişirim kadar eski bir geçmişi yoktur ama uzun zamandır kullanılmaktadır. Bu teknikte, çukurda pişirimden farklı olarak, çevresine hava delikleri açılmış bir varil kullanır. Varilde pişirimin bir diğer avantajı, yağmur, rüzgar gibi hava koşullarında, daha korunaklı bir yere taşınabilmesidir.
Dumanlı pişirim tekniklerinde, yakıt olarak kullanılan doğal malzemelere ya da eklenen oksit, karbonat vb. malzemelere bağlı olarak siyah-beyaz ya da çeşitli renklerde yüzeyler elde edilebilir. Yukarıdaki fotoğrafta gördüğünüz eserler, sadece ahşap, kağıt, talaş kullanılarak varilde pişirim tekniği ile yapılmıştır.

Dumanlı seramik pişirim teknikleri, riskli, oldukça dağınık ve sonucu öngörülemez pişirim teknikleridir. Alacağınız sonuçlar sizi çok mutlu edebileceği gibi, çok büyük hayal kırıklığına da sebep olabilir. Ama sonuç olarak heyecanlı beklenti hissini yaşatan, kontrol edilemez oluşudur; ateşin ne getireceğini bilmemektir. Teknikler çok basit olmalarına karşın, başarı genellikle yıllarca süren denemeler ve gözlemlere, yanlışlara ve başarısızlıkları öğrenmenin bir yolu olarak kabul edebilmeye bağlıdır. Yanlış ya da doğru yöntem olmadığı gibi, doğru sonuç da yoktur. Yeni imkanları keşfedebilmek için her zaman kuralları yıkmanız gerekir.

Dumanlı seramik pişirim teknikleri oldukça ekonomik, minimum ekipman gerektiren, yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanan ve duruma uyarlanabilen, özellikle eğitim ve eğlendirme amaçlı gruplara çok uygun tekniklerdir.

KAYNAKÇA:
Watkins, James C., Wandless, Paul Andrew,  Alternative Kilns & Firing Techniques: Raku, Saggar, Pit, Barrel, Lark Books, 2004
Perryman, Jane. Smoke Firing: Contemporary Artists and Approaches, Bloomsbury Publishing, 2008
Dassow, Sumi von. Barrel, Pit and Saggar Firing, A Collection of Articles from Ceramics Monthly, The American Ceramics Society, 2011
Peterson, Susan. The Craft and Art of Clay, A Complete Potter’s Handbook, Laurence King Publishing, 1995
https://www.upinsmokepottery.com/saggar-firing.html
https://www.upinsmokepottery.com/pit-firing.html
https://digitalfire.com/glossary/primitive+firing